Hồi ấy, nghĩa là cách đây đúng 56 năm, mùa Xuân năm giáp Thân (1884)
ngày
16 tháng 2, thành Bắc Ninh thất thủ, về tay Pháp. Hai đạo binh,
dưới
quyền chỉ huy của hai thiếu tướng de Négrier và Brière de L’Isle,
một
mặt qua sông Hồng Hà, theo dọc sông Ðuống một mặt ở Hải Dương, đi
tàu
tới Phả Lại rồi đổ bộ, cùng men bờ sông Nguyệt Cầu tiến đánh Bắc
Ninh.

trận ấy, quân Pháp chỉ mất độ tám tên binh và độ vài chục khẩu
súng.
Quân Tàu Cờ Ðen, núng thế, rút cả về Yên Thế, còn trơ quân An
Nam thế
cô, phải cởi giáp lai hàng. Một vị quan binh đứng đầu cai
quản đội binh
ta hồi ấy trong thành Bắc Ninh là Lãnh binh Lê Vũ
Khúc. Ông là dòng dõi
cựu thần nhà Lê, tuy không phải tôn thất, song
tổ tiên ông đã làm quan
tới chức Công Khanh, ba bốn đời nối tiếp
nhau trong hàng tứ trụ. Sau bốn
năm thế hệ văn quan, trong họ bỗng
đổi nghề nghiên bút sang nghề cung
kiếm, tổ phụ Lê Lãnh Binh xuất
chân cử võ, làm tới Ngũ Quân Ðô thống,
thân sinh ông làm Sơn Nam Ðề
Ðốc, đến đời ông khí nhuệ nhụt đi chút ít,
ông chỉ làm tới Chánh
Lãnh Binh thôị Khi thành Bắc Ninh có cuộc xung đột
binh đao, Lê Công
đứng trên mặt thành đốc thúc quân sĩ, hợp với quân Cờ
Ðen khánh
chiến cùng binh Pháp.
Phải một tốp lính phía dưới thành bắn lên,
ông bị một phát trúng
dưới xương vai, một phát trúng tay phải, rơi
mất ba ngón taỵ Biết mình
khó lòng chống cự được nữa, Lê Công bèn
nhảy vào trong thành, theo đường
hầm chạy vào chiến trường, rồi lên
ngựa phóng thẳng một mạch về chỗ đất
phong ấp của ông, ở cách thành
Bắc Ninh hơn một dặm. Gia đình ông ở cả
trong ấp đó. Ông vừa phi
ngựa tới cửa chưa kịp vào đến sân thì ngã gục
xuống, lịm đị Vực vào
nhà ông cứ thế thiếp dần, máu chảy ra lênh láng,
không trối trăng
câu nào cả.
Lê phu nhân hồi đó mới non bốn mươi tuổi; bà sống
với hai người con
trai đã khôn lớn, một người mười bốn, một người
mười haị Cậu cả tên Lê
Mạnh Khôi, cậu em là Lê Trọng Việt. Hai anh
em được chứng kiến cái chết
thảm thương của thân phụ lấy làm đau đớn
lắm, tuy còn thơ ấu nhưng cũng
đã cảm thấy sự tử biệt sinh ly là
một nỗi thương tâm thống thiết nhất
trên đờị Hai anh em giúp mẹ tắm
rửa cho cha, khâm liệm tử tế và an táng
cho người bị chết nạn chiến
tranh vì tận tâm báo quốc.
Thành Bắc Ninh bị hạ rồi, khi loạn
lạc đã yên, ba mẹ con thu thập đồ
đạc, bỏ đất phong ấp ở Bắc Ninh
rút về an cư lập nghiệp ở núi Gôi, là
quê quán tổ tiên hai anh em
Khôi và Việt.
Về đến tổ hương, mẹ dệt cửi vá may để nuôi cho hai
con ăn học, theo
các trẻ con trong làng. Sang đình thụ giáo của một
ông đồ. Hai anh em họ
Lê rất nhác, chẳng bao giờ thuộc bài vở sử
kinh, chỉ toàn trốn thầy đi
với lũ trẻ con du thủ du thực, tìm đến
chân đồi chơi đánh trận giả và
tập dượt quyền cước. Thầy đồ nhiều
phen đánh đòn rất đau, mà hai anh em
vần không chừa, cứ ham mê nghề
võ hơn nghề văn. Bà từ mầu ngày ngày hết
sức khuyên răn, Khôi và
Việt thờ mẹ rất hiếu thảo nên lại quỳ xuống xin
lỗi mẹ và hẹn sẽ ra
công chăm chỉ học, nhưng đến hôm sau, vắng mặt mẫu
thân thì chứng
nào tật nấy như thường.
Dần dần, bà mẹ biết rằng máu truyền
thống chảy trong huyết mạch hai
đứa con mình còn sôi nổi hăng hái
lắm, nên cũ chỉ bảo ban lấy lệ mà
thôi, còn mặc hai anh em Khôi và
Việt được tự do luyện tập gân cốt,
không ngăn cản nữạ Thành thử đến
sáu năm sau, cả hai cùng to lớn khỏe
mạnh; rõ ràng một đôi lực sĩ
hùng dũng, oai phong. Từ khi góa chồng, Lê
mẫu làm lụng chăm chỉ, để
dành để dụm, thu xếp tảo tần, khi bỏ ấp ở Bắc
ra đi, cứ bao nhiêu
của cải thu vén đem cả về Nam Ðịnh; nhờ thế cũng có
ít nhiều ruộng
nương phong phú, đủ túc dụng một đờị Hai anh em Khôi,
Việt, kịp đến
tuổi trưởng thành, bà chưa có thì giờ lo bề gia thất cho
hai con thì
tự nhiên lâm bệnh, rồi lúc khỏi, liệt mất cả hai chân, không
làm ăn
gì được nữa. Hai anh em phải ở nhà lo liệu công việc giúp đỡ mẹ
già.
Tuy nói là giúp đỡ, nhưng kỳ thực hai cậu ấm chả được việc gì có
lợi,
cả bà mẹ ngồi một chỗ mà vẫn phải để tâm coi sóc đến công chuyện
hàng
ngày. Ruộng nương thì bà ấy cho cấy rẽ, cứ đến vụ là có gia đinh đi
thu thóc lúa về, hai cậu ấm chỉ phải trông lũ người nhà, đừng để chúng
ăn
bớt ăn xén, thế là đủ. Lúc bán lúa cho hàng sáo, thì cũng đã có các
vú
bõ đếm tiền đong thóc, chả bận gì đến cậu ấm cả và cậu ấm hai.

Những buổi tối không phải coi sóc người nhà, ngoài vụ mùa màng và vụ
bán chác, hai anh em lại chia nhau, anh ở nhà với mẹ già ba tháng, em
đi
ngao du săn bắn nơi xa; rồi em lại trở về nhà ba tháng trong khi anh
được
tự do đi chơi đây đó. Cậu hai Việt hay vào mạn Ðồng Giao săn bắn,
mồi
khi cậu đi vắng thì cậu cả có thèm thuồng lắm cũng không dám rời mẹ
đi
chơi nốt, chỉ quanh quẩn vào chợ Ghềnh lùng hươu nai hay chồn cáo một
hai ngày mà thôị Nhưng hễ cậu hai quay gót trở về, lại tha hồ cho cậu
ấm
Khôi muốn vượt bể băng ngàn được tới đâu mặc sức.
Một buổi sớm,
cậu Việt về nhà bỗng thấy vẻ vui mừng tươi tỉnh, song
chỉ vui mừng
tươi tỉnh được ít hôm đầu. Vui tươi xong, cậu bỗng đâm ra
thẫn thờ,
vớ vẩn, tựa hồ thần hồn thần trí bị một cái gì ám ảnh; có ngày
cậu
buồn thỉu buồn thiu chẳng nói một câu nào, bà mẹ có hỏi thì cậu
gượng
cười chốc lát, nhưng phút sau, lại trầm ngâm mơ tưởng nhớ nhung aị

Thấy anh cả đi vắng lâu, cậu lộ ra vẻ sốt ruột lắm, chỉ ngong ngóng ra
đứng
cửa chầu chực, đợi cậu Khôi về suốt mấy ngày.
Mong ròng rã ba
tháng, cũng chả thấy, mãi gần sáu tháng mới gặp cậu
ấm anh trở lại,
tải về một xe gạc hươu nai và hai ba tấm da báo, một tấm
da cọp và
một bộ hổ cốt. Anh em chả kịp hàn huyên nữa; cậu hai thấy có
anh về
thì mừng quýnh vội vàng thu xếp hành lý ra đi ngaỵ Lần này cậu đi

chơi có non nửa tháng đã về, đem theo một người con gái mặc tang phục,
và
một đứa trẻ độ 15 tuổi.
Từ trước tới nay, có nhiều nhà phú hộ
và danh giá trong vùng Gôi,
thấy hai anh em họ Lê con nhà võ tướng,
và rất khôi ngô tuấn tú, có ý
muốn gả con cho. Mối lái có đến nhà
hai cậu ngỏ lời cho Lê mẫu biết, bà
cụ hỏi ý kiến hai con, song cả
hai cậu, chẳng cậu nào bằng lòng lập gia
đình cả.
Lạy mẹ,
anh em chúng con còn ít tuổi có đi đâu mà vội! Mẹ còn trường
thọ
nữa, vì lão niên đới tật là một số rất tốt. Nếu mẹ cho phép chúng
con,
thì chúng con sẽ tự chọn lấy người bạn trăm năm chăn gối, như thế
sau
này chúng con chẳng oán than nỗi gì. Duyên số là một sự tình cờ mà
thành,
chớ biết thế nào mà chọn lựa.
Lê Mẫu nghe hai con trình bày như
vậy, cũng vui lòng chiều ý không
có ép uổng nữạ Hai anh em vì trọng
võ thuật, cũng chả nghĩ đến sự lấy
vợ. Tới khi Việt thình lình đem
một người con gái ở đâu về, cả nhà đều
kinh ngạc hết sức. Cậu hai
đem nàng ấy vào lạy mẹ và lạy anh, rồi đầu
đuôi sự thể thế nào, thú
thật cả một lượt cho mẹ và anh rõ. Lê mẫu mới
hay thiếu nữ đó là
nàng Oanh Cơ, quê ở Bàn Thạch tỉnh Thanh Hóa, mồ côi
cha mẹ và hiện
không còn ai thân thích họ hàng. Bà và cậu ấm cả thấy
Oanh Cơ thùy
mị dịu dàng lại thướt tha kiều diễm, nên rất vui lòng đẹp
ý, nghỉ
ngay đến sự cho phép nàng được cùng cậu hai Việt sánh đôị Cậu
hai
cũng chỉ mong ước có thế thôi, lú nghe mẹ và anh nói trúng tâm can
mình,
cậu bất giác đỏ mặt tía tai, phần vì thẹn, phần vì mừng, phần vì
thương
anh thương mẹ đã nghĩ đến hạnh phúc trăm năm của mình, không hề
cản
trở ý định của mình một chút cỏn con nào cả.
Cậu Việt vội bẩm
mẹ là nàng Oanh còn có anh chị nàng bị chết trong
khi vào rừng gặp
cọp, phải đợi nàng trừ phục đã mới sẽ bàn đến chuyện
thành hôn. Từ
đó, hai cô cháu Oanh Cơ ở hầu hạ Lê Mẫu như hầu hạ mẹ già,
không có
lòng muốn đi đâu nữa. Mà cậu ấm hai cũng nhường anh đi xa săn
bắn;
về phần cậu, cậu chỉ muốn ở nhà thần hôn định tỉnh bên gối huyên
đường
mà thôi.
Hơn một năm sau, nàng Oanh Cơ mặc áo quần hồng, quấn
khăn vành dây,
che quạt lượt đỏ, lạy Lê Mẫu hai lạy để trở nên mợ
Hai Việt. Lứa uyên
ương mới cả ngày chỉ quấn quít lấy nhau, yêu nhau
cực điểm, khiến mẹ già
trông thấy cũng vui lòng. Trong gia định họ
Lê từ đó, càng ngày càng
thêm vui, thêm thịnh; Oanh Cơ đã từ lâu,
đem về cho Lê Mẫu sự an nhàn
thư thái, đem về cho cậu hai sự hạnh
phúc êm đềm. Từ ngày có nàng, Lê
Mẫu không phải nai lưng cáng đáng
công việc trong nhà nữạ Bao nhiêu việc
tần tảo thu vén gặt lúa, bán
thóc, một tay nàng coi sóc được hoàn hảo,
vẹn toàn.
Nàng là
người không những có thanh, có sắc, nàng còn khéo léo đủ
đường, tề
gia nội trợ đảm đang khôn xiết. Nhà họ Lê có nàng thì phòng ốc
cửa
ngõ ngăn nắp đâu vào đấy; thềm gạch, sân hầu bao giờ cũng sạch sẽ
tươm
tất; đồ đạc giường chiếu bao giờ cũng ngay ngắn chỉnh tề; cơm bao
giờ
cũng ngon, canh bao giờ cũng ngọt; trong gia đình bao giờ cũng êm
thắm
yên vuị Lê Mẫu, nhiều phen ngồi bên ngọn đèn dầu đọc sách xem con
dâu
dệt cửi, thỉnh thoảng gấp sách ngường đọc trông Oanh Cơ một cách yêu
thương âu yếm, bảo nàng rằng:
- Này nhà hai! Mày về làm dâu mẹ,
mẹ chả còn có điều gì trách móc
được. Mẹ bình sinh không có con
gái, nay được con mẹ quý mến biết baọ
Nhất là tất cả mọi chuyện
trong nhà, con một tay thu xếp gọn gàng yên ổn
cả, khiến mẹ được ăn
không dưỡng lão, thực mẹ không ân hận oán than gì
nữa! Sau này nếu
mẹ thác đi, buổi lâm chung anh con chưa có vợ, vợ chồng
con chưa có
con, nếu hai sự ấy nhất đán nhờ Trời Phật, đều được như
lòng mẹ ước,
thì mẹ dù nhắm mắt cũng sẽ mãn nguyện đủ trăm bề.
Bà cụ mong
như vậy, ai ngờ ước mong của bà có linh hiệu làm saọ
Chẳng bao lâu,
nàng Oanh thụ thai, khiến bà thiếu chút nữa mừng quá mà
chết. Mãn
nguyện khai hoa, Oanh cho ra đời một đứa con gái nhỏ giống mẹ
như
tạc, lại được cái vẻ khảng khái lẫm liệt của chạ Trong gia đình, nhờ
có đứa trẻ càng tăng thêm hạnh phúc êm vui; cậu Việt, từ buổi có con,
chỉ
quấn quít chung quanh mình vợ, hầu hạ con như một ông bõ trung thành
tận tụy.
Riêng chỉ có Khôi thì vẫn không quên nghề nguy hiểm, ở
nhà không săn
bắn tập luyện là thấy bồn chồn khó chịu vô cùng.
Chàng thường đi đây đó
suốt năm, ở nhà nhiều nhất chỉ được độ vài ba
tháng. Mỗi kỳ ở nhà, Khôi
lại bắt Việt theo mình ra chân đồi múa
võ, sợ em lâu ngày không rèn tập
thì gân cốt yếu kém đị Bởi thế, cứ
độ nào có Khôi, thì Việt phải tạm xa
vợ xa con một ngày hai buổi,
cùng anh ra dượt võ ở ngoài đồng. Lâu dần
thành một thói quen, hễ cứ
anh đi vắng thì thôi, lúc nào anh có ở nhà,
Việt lại cùng anh đối
thủ. Hai anh em tựa hồ rất có tín ngưỡng trong
nghề quyền cước; họ
thi nhau trổ tài, không phải để cố ý đánh nhau, cũng
không để khoe
khoang tài nghệ mình trước mặt công chúng. Công chúng đây
là vài ba
người nhà quê hiền hậu, chất phác chả hiểu cung kiếm là gì.
Lắm khi
hai anh em họ Lê rượt nhau chạy bên mình họ, họ cũng thản nhiên
điềm
tĩnh cày bừa, không buồn để ý đến. Tuy họ không chú ý ngắm nhìn hai
cậu ấm luyện võ, mà trong làng, từ trên chí dưới, chẳng ai là người
không
rõ hai anh em họ Lê là một đôi tráng sĩ hùng dũng, săn bắn rất
giỏi,
có sức địch nổi muôn người. Tiếng đó đồn đại rất xa, quanh một
vùng
từ Bình Lục cho đến chợ Ghềnh, Ðồng Giao, rất nhiều tay hào kiệt,
rất
nhiều đảng lục lâm, đều mộ tiếng cả hai chàng Khôi, Việt.
Hai
chàng giỏi võ nghệ gần đến nơi tuyệt đích thế mà không bao giờ
dùng
sức mạnh của mình để làm một sự gì phạm pháp, hoặc mưu công danh
tài
lợi trong đờị Hai anh em chỉ an cư ở thôn quê, sinh hoạt bằng vài
mươi
mẫu ruộng và bằng nghề săn hươu, nai, beo, cọp; họ thờ mẹ chí hiếu,
đối với anh em vợ con, thân bằng cố hữu, chí tình, tịnh không có một
dục
vọng cao kỳ nào cả.
Ai ngờ đâu xử thế đến như vậy mà cả hai đều
không tránh khỏi dây oan
nghiệt đến chằng vào cổ; một ngày kia,
Khôi, Việt cùng bị tình nghi,
phải bắt giải lên Tỉnh lỵ, rồi chẳng
bao lâu, bị ghép vào tội án tử
hình. Thực là vạ gió tai bay, chả ai
hiểu vì đâu nên nỗị Có kẻ hiếu sự
len lỏi vào gia đình hai cậu ấm,
bàn tán rằng chẳng qua chỉ vì Oanh Cơ
mà cửa nhà phút chốc tan tành.
Họ nói:
Phàm giả những đóa hồng nhan rực rỡ và hoàn hảo quá chỉ
toàn là
những binh khí giết ngườị Muội Hỉ làm chết vua Kiệt, Ðắc Kỷ
làm chết vua
Trụ, Tây Thi xui Phù Sai vong quốc diệt thân và Bao Tự
khiến U Vương
táng mệnh, còn Quí Phi thì làm Minh Hoàng sống cũng
như chết, thực quả
đàn bà đẹp là cái mầm tai họa cho đời! Ðến vương
bá bị những của vưu vật
đó còn thiệt thân mất nước nữa huống chi
người thường tránh sao khỏi
nạn tan cửa nát nhà!
Câu nói ấy,
tuy quá độc địa, song cũng có một phần sự thực. Sắc đẹp
nàng Oanh
Cơ quả là một duyên cớ trọng yếu khiến chồng và anh chồng nàng
bị
cái nạn đoản đầụ Hai anh em họ Lê bình sinh hay đem nhau ra thí võ ở
chân làng Gôi, đều bị đao phủ hành hình tại chỗ đó.
Oan hồn,
sau khi lìa khỏi xác trong một trường hợp cực kỳ thảm
thiết, vì uất
ức nên không tài nào tiêu tán được, nhất là vì hai tráng
sĩ, chết
rồi, lại không được họ hàng cầu nguyện cho linh hồn nhanh chóng
được
siêu thoát. Hấp thụ mãi khí thiêng liêng của non sông cây cỏ, hai
vong
hồn đó lâu dần hóa ra một thứ ma có đủ tư cách hiện hình về được,
hiện
về chẳng để dọa nạt hay làm hại ai cả, nhưng chỉ để diễn lại một
bài
quyền xưa kia họ ngày ngày hằng tập luyện ngõ hầu ghi trong cái thế
hệ
mới mẻ này vết tích một nỗi thương tâm uất ức của thời dĩ vãng, một
nỗi
đau thương do “oan nghiệt” dệt thành...